Meltem Günay –  Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) ve Pittsburg Üniversitesi Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği Araştırma Laboratuvarı (GIRL) tarafından yayımlanan son datalara nazaran, bayanlar başkan olarak parlıyor lakin cam tavanlar ve duvarlar bayanların liderlik pozisyonuna yükselmesini engelliyor. Raporda, bayanların dünya genelinde kamu idaresinde üst seviye liderlik konumlarının sırf üçte birini ellerinde tuttukları vurgulanırken, kritik karar rolleri ve süreçlerinden bayanların dışlanmasının salgından toparlanma sürecini tehdit ettiği vurgusu yapıldı.

Belirli alana hapsediliyor

Husus hakkında derinlemesine birinci kapsamlı araştırma olan ve 170 ülkeyi kapsayan Kamu İdaresinde Toplumsal Cinsiyet Eşitliği (GEPA) Raporu’na nazaran, bayanlar en yüksek güç ve nüfuz durumlarına ilerlemelerini engelleyen cam tavan ve duvarlara daima çarpıyor. Birçok ülkede kamu idaresinde bayan temsil oranlarında ilerleme kaydedilmiş olsa da, dünyanın tüm bölgelerinde liderlik ve karar konumlarında bayanların sayısı erkeklerden kıymetli ölçüde düşük. Ortalama olarak, bayanlar kamu yöneticilerinin yüzde 46”sını oluşturuyor lakin liderlik durumlarında yalnız yüzde 31, üst seviye yönetici konumlarında ise yüzde 30 oranında yer alıyor.

Raporun başka bir bulgusu da, bayanların kamu idaresinde muhakkak siyaset çalışma alanlarına hapsedilmiş olmaları; böylelikle cam tavana ek olarak ‘cam duvarlar’a da çarpıyorlar. Bayan problemleri, sıhhat ve eğitim işleriyle uğraşan bakanlıklarda bayan sayısı yüksek; lakin başka siyaset belirleme alanlarında düşük. Örneğin, iklim krizinden bayanlar orantısız biçimde etkileniyor olmalarına karşın, etraf müdafaa bakanlıkları bayan temsilinin en düşük olduğu yer. Çevresel müdafaa alanında bayan oranı ortalaması dünyada yüzde 33. Sosyo-ekonomik siyasetlerin belirlenmesi alanında da, iktisat bakanlıklarında karar durumlarındaki bayanların oranı yalnız yüzde 36. Bayanların, Kovid-19 devri de dahil olmak üzere sıhhat siyaseti kararlarında çok hudutlu rollere sahip olduğuna dikkat çekilirken, sıhhat bakanlıklarında çalışanların yüzde 58’i bayan olmasına karşın karar verici pozisyonlardakilerin yalnız yüzde 34’ünün bayan olduğu belirtiliyor.

Bayan varsa kalite artıyor

Rapora nazaran, bayanlar kamu idaresinde liderlik konumlarında yer aldıklarında, hükümetler daha hassas ve hesap verebilir oluyor, kamu hizmetlerinin kalitesi değerli ölçüde yükseliyor. Örneğin, bilgilere nazaran, bayanlar yetki makamında olduklarında, bayana yönelik şiddetin ortadan kaldırılması, çocuk bakım hizmetleri ve sıhhat hizmetleri üzere gözardı edilen problemler daha çok ilgi görüyor; ayrıyeten hükümette yolsuzluk daha az oluyor ve siyasi partiler daha çok işbirliği yapıyor.

Neler yapılmalı?

GEPA raporunda, güç istikrarını değiştirmek, cam tavanlar ve duvarları kırmak için yer alan teklifler:

Kotalar ve süreksiz özel tedbirleri de içeren mevcut kanun, çerçeve ve siyasetleri güçlendirmek ve yenilerini tasarlamak; ulusal toplumsal cinsiyet bütçesi oluşturmak;

İşyeri ıslahatı, kapsayıcı insan kaynakları siyasetleri, çalışma ömründe cinsiyetçilik ve tacizi cezalandırma ve bunlar yoluyla kurumsal değişim yaratmak;

Kamu idaresinde toplumsal cinsiyet eşitliği ve bayanlar hakkında kaliteli data mevcudiyetini artırmak;

Sivil toplum kuruluşları, bayan hareketleri ve iş dünyası iştirakleri üzere yeni paydaşlıklar kurmak ve harekete geçirmek;

Farkındalığı artırmak, bayanların eğitimini ve kamu hizmetinde meslek yapmaya hazır oluşlarını desteklemek dahil toplumsal cinsiyet eşitliği gündeminin tüm ögelerinde sinerjiyi yaygınlaştırmak.

105 milyon bayan daha fakirleşecek

Raporda, yeni dataların toplandığı bu devirde birçok ülkede Kovid-19 nedeniyle bayanlar ve kız çocuklarını büyük ekonomik ve toplumsal tesirlerle boğuştuğuna dikkat çekiliyor. Bayanlara ve kız çocuklarına yönelik şiddetin telaş verici ölçüde artığı, iş ve gelir kayıpları yaşadıkları belirtiliyor. UNDP’nin tahliline nazaran, dünyadaki çok fakirler içinde oransal olarak zati yüksek olan bayanlar ve kız çocuklara ek olarak, global salgın nedeniyle 2030 yılına kadar 105 milyon bayan ve kız çocuğu daha yoksulluğa sürüklenebilecek.

Kararlarda bayan gücü

Kovid-19’un tesirlerinin toplumsal cinsiyet bakımından nötr olmadığını söyleyen UNDP Lideri Achim Steiner, “Bu nedenle hükümetlerin bayanlar ve kız çocuklarını gereksinimlerine, haklarına ve beklentilerine hassas olması büyük kıymet taşıyor. Bayanlar kamu kurumlarına eksiksiz katılmalı, hükümetler siyaset tedbirlerini tasarlarken ve krizden çıkış için en iyi yolu belirlerken bayanlar da karar masasında yer almalı. Bugün alınan temel kararlar, gelecekte kuşaklar boyunca insanların ve gezegenimizin iyiliğini etkileyecek. Sürdürülebilir toparlanma lakin ve fakat, herkesi gözeten bir Kovid-19 sonrası dünyanın biçimlendirilmesinde bayanların eksiksiz yer almasıyla mümkün olur” dedi.

Türkiye’de cinsiyet eşitliği

2019 datalarına nazaran Türkiye’de bayanların kamu idaresindeki oranı yalnızca yüzde 19. 

Türkiye”de kamu yöneticilerinin yüzde 22”si (2015), üst seviye yöneticilerin yüzde 8”i (2015) ve üst seviye önderlerin yalnızca yüzde 8”i (2018) bayan.

Türkiye”de 2012 datalarına nazaran, bayanların kentlerdeki kamu idaresinde temsili yüzde 17 iken kırsalda bu oran yüzde 8”e düşüyor.