Çölyak hastalığı yaşayanlar beslenme süreçlerinde ve toplumsal hayatlarında kuvvetli süreçler yaşıyor. Husus hakkında araştırma yapanlar ise Çölyak nedir? Çölyak hastalığı nedir? Çölyak hastalığı, belirtileri nelerdir? Çölyak teşhisi ve tedavisi nasıl yapılır üzere hususları araştırıyor. İşte çölyak hastalığının merak edilenleri…

ÇÖLYAK NEDİR?

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve münasebetiyle da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf üzere tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım kelam bahsidir. Hastalık hayatının her hangi bir kısmında ortaya çıkabilmektedir. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Ailevi kalıtım kelam bahsidir. Hastalık ömrünün her hangi bir kısmında ortaya çıkabilmektedir. Çölyak hastalığının literatürde; çocukluk, ergenlik, orta yaş ve yaşlılıkta ortaya çıktığı görülmüştür.

Çevresel Nedenler

• Anne sütünün verilmemesi

• Kullanılan mamanın tipi

• Günlük alınan gluten ölçüsü

• Tahıl tipleri

• Uzun vadeli antibiyotik kullanımı

Alınabilecek Önlemler

• Anne sütünün teşviki ve bebek dostu hastaneler

• Toplumu beslenme konusunda bilinçlendirme çalışmaları

• Tedaviye yönelik hizmetler

ÇÖLYAK VE GÖRÜLME SIKLIĞI

Çölyak Hastalığı Görülme Sıklığı Ve Vilayetlere Dağılımı

Çölyak hastalığı (ya da Gluten Enteropatisi), bağırsaklardaki sindirimi sağlayan villus [tüysü oluşumlar] denilen yapıların bozulmasına sebep olan ve hasebiyle da yiyeceklerdeki besinin emilmesini engelleyen ve ince bağırsakta hasarlar oluşturan bir alerjik sindirim sistemi hastalığıdır. Bu hasara buğday, arpa, çavdar, yulaf üzere tahılların içerisinde bulunan guluten isimli bir protein neden olmaktadır.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır. Çölyak hastalığı hayat uzunluğu süren besin alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir.

Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür uzunluğu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahılları ve bunlardan üretilen besinlerde bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.

Ülkemizde Çölyak hastalığı görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 ortasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin ortasında çölyak hastası iddia edilmekte iken lakin yüzde 10’nuna teşhis konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin ortasında teşhis almış hasta beklenmektedir. Toplumda teşhis almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır. Bakanlığımızın Sıhhat Bilgi Sistemlerinden elde edilen datalara nazaran Türkiye’de teşhis konan çölyak hastalığı sayılarının bölgelere nazaran dağılımı 2017 yılı için aşağıda verilmekle birlikte 2019 yılı Mayıs ayı prestiji ile ülkemizdeki Çölyak hasta sayısı 68123’dür.

Avrupa’da hastalığın görülme sıklığı 1/350 ile 1/2000 ortasında değişirken İrlanda ve Avusturya’da hastalık prevelansı daha yüksektir. Görülme sıklığı Kuzey Amerika’da Avrupa’dan düşüktür.

Çölyak hastalığı (ÇH) ömür uzunluğu süren tek besin alerjisidir. Günümüzde insanoğlunun en sık rastlanan genetik hastalığı olarak kabul edilmektedir. Olgular asemptomatik olabildiği üzere, teşhis gecikmesinde mevte kadar varabilen geniş bir klinik yelpaze ile karşımıza gelebilmektedir. Çölyak hastalığı teşhis öncesi yüksek morbidite ve mortaliteye neden olurken, teşhis konulduktan sonra hastalık olmaktan çıkarak bir hayat biçimi haline gelmektedir.

Görülme sıklığı yüzde 1 ile binde 3 ortasında değişmekte olup Türkiye’de 250 bin ile 750 bin ortasında çölyak hastası iddia edilmekte iken fakat yüzde 10’nuna teşhis konulduğu dikkate alındığında 25 bin ile 75 bin ortasında teşhis almış hasta beklenmektedir. Toplumda teşhis almamış hastalar buz dağının görünmeyen kısmıdır.

Çölyak Hastalığı ICD kod sisteminde öbür sindirim sistemi hastalıklarında yer almaktadır. 2003 hastalık yükü çalışmasında da bu başlık altında tanımlanmış olup ayrıyeten çalışılmamıştır.

ÇÖLYAK BELİRTİLERİ, TANISI VE KOMPLİKASYONLARI

Hastalık kimi bireylerde yıllarca hiç belirti vermez yahut çok hafif seyredebilir ve kişi çölyaklı bir hasta olduğunu uzun müddet fark etmeyebilir. Hastalık tipik belirtilerle başlayabileceği üzere çok hafif belirtilerle de seyredebilir.

Çölyak hastalığı olan çocuklarda bilhassa karın ağrısı, karında şişlik, ishal, huzursuzluk, iştahsızlık, enfeksiyonlarda artış ve gelişme geriliği, kusma, kilo alamama ve uzunluk uzamasında yavaşlama üzere tipik belirtilerle ortaya çıkabilir. İleri yaşlarda hastalığın belirtileri daha geniş bir yelpazeye yayılır.

Yetişkinlerde görülen belirtiler şunlardır:

• Karın Bölgesinde öne yanlışsız şişkinlik

• Yaşa nazaran kilo azlığı

• Kas zayıflığı

• Kansızlık

• Dışkıda anormallik, büyük tuvalet muhtaçlığının artması

• İshal

• Kusma

• Bezginlik

• Nedeni bilinmeyen karaciğer hastalıkları

• Büyüme geriliği

• Ağız içinde oluşan aftlar

• İştahsızlık, gaz şikayetleri

• Eklem ve kemik ağrıları

• Sonluluk

• Ciltte kaşıntılı döküntüler

Çölyak hastalığı her yaşta teşhis edilebilmekle birlikte teşhisi güç olan hastalıklardan biridir. Zira belirtiler çoğunlukla bağlantılı bir öbür hastalığı da düşündürmektedir. Örneğin erken osteoporoz, kansızlık, teşhis edilmemiş laktoz alerjisi üzere hastalıklarla benzeri belirtiler gösterdiğinden karıştırılabilir.

Çölyak hastalığının insan sıhhati üzerinde ehemmiyet taşıyan birçok değişimlere neden olmasından ötürü gerçek teşhisi değerlidir. Teşhis tekniklerinden kan testleri serolojik özel testler (AGA, EMA) ile ön teşhis konmakta lakin kesin teşhis ince bağırsak biyopsisi ile konmaktadır.

Çölyak hastalığı ile ilintili hastalıklar şunlardır:

• Tip1 DM

• Otoimmüntiroid hastalığı

• Otoimmün karaciğer hastalığı

• IgA eksikliği

• Down, Turner, Willians Sendromları.

Tedavi edilemezse çölyak hastalığının kısa ve uzun vadedeki riskleri nelerdir?

• Malabsorbsiyon

• Büyüme geriliği

• Hipokrommikrositer anemi

• Megoblastik anemi

• Kalsiyum ve K vitamini eksikliği

• Otoimmün hastalıkların prevelansında artış

• Osteoporoz

• Kısırlık, düşük

• Depresyon

• Lenfoma

• Kalın ve ince bagırsak kanserleri

ÇÖLYAK HASTALIĞININ TEDAVİSİ NEDİR?

Çölyak hastalığının tek tedavisi ömür uzunluğu buğday, arpa, çavdar yulaf tahıllarında bulunan glutenden uzak sıkı bir diyettir.

Çölyak hastaları, buğday, arpa, çavdar, yulaflı besinler tüketmedikleri üzere ayrıyeten marketlerde satılan hazır besinlerin içeriklerine dikkat etmelidirler. Kesinlikle gluten içermeyen besinler tüketmeliler.

Doğal glutensizlerin dışında glutensiz olarak tanımlanan bir besin tam manası ile glutensiz değildir. Başka bir deyişle sıfır glutenli bir ömür olanaksızdır. WHO (World Health Organization-Dünya Sıhhat Örgütü) ve FAO (Food and Agriculture Organization- Amerikan Besin ve Tarım Örgütü) 1998’de kilogramında 200 mg dan daha az gluten içeren besinleri glutensiz besin olarak duyuru etmiştir. Fakat 2007 yılında bu hudut 20 miligrama çekildi. Günümüzde de kilogramında 20 mg’dan daha fazla gluten içermeyen besinler glutensiz besin olarak kabul edilmektedir. Ülkemizdeki glutensiz eser bildiri uygulamalarda da 2007 yılında kabul edilen bedel kullanılmaktadır.

Çölyak hastaları için inançlı yiyecekler:

• Tüm sebzeler,

• Tüm meyveler,

• Tüm bakliyatlar,

• Tüm katkısız katı ve sıvı yağlar,

• Yumurta, bal, reçel, kolay toz şeker, zeytin,

• Et, balık, tavuk, (Bu eserler katkılı olmadıkları üzere daha evvel unla kızartılmış bir yağda kızartılıp sürece tabi tutulmamalıdır.)

• Una batırılmamış konserve çeşitleri,

• Mısır, pirinç, patatesin hem kendileri hem de unları besin hazırlamada kullanılabilir. Ayrıyeten kestane unu, nohut unu, soya unu, üzüm çekirdeği unu da kullanılabilir.

• Meskende çekilmiş inançlı baharatlar.

Çölyak hastalığında diyet tedavisinde tüketilmemesi gereken besinler:

• Buğday, arpa, çavdar ve yulaf katkılı her türlü eser. (un, bulgur, bulgur pilavı, irmik, makarna, şehriye, kuskus, ekmek, kek, pasta, kurabiye, bisküvi, börek, çörek, gofret, simit, kraker, dondurma külahı, unlu tatlılar, gluten içeren hazır salça, ketçap, un ek edilen çorbalar, soslar, tarhana, yarma gibi).

• Galeta ununa, una batırılarak kızartılmış tavuk balık üzere et eserleri.

• Malt kullanılan içecekler, bira votka cin v.b.

• Guten içeren hazır çorbalar, köfte, pane harçları üzere hazır çeşniler.

• Sirke, çikolata, puding, sakız, ketçap, mayonez, dondurma üzere besinlerin kimilerinde gluten bulunabilmektedir. Bunlar yenilmeden evvel kesinlikle eser hakkında bilgi edinilmelidir.

• Tuzlu, soslu kuruyemişler, glutenle yapıştırıldığı için yasaktır. Fakat bunların glutenle süreç görmemiş hali, gluten içermeyen kuruyemişler hürdür.

Glutensiz diyette ayrıyeten nelere dikkat edilir?

• Doğal besinlere değer verilmeli. (süt-et-balık-yumurta-sebze-kurubaklagil-pirinç-mısır-patates)

• Okul ve dışarıda yemek yerken dikkatli seçimler yapılmalı.

• Buğday unu karışık mısır unu, pirinç ununa dikkat edilmeli.

• Etiketsiz besin tüketiminde çok dikkatli olunmalı.

• İlaçlar, kozmetik eserleri, şampuan, kremler vb. gluten içerikleri istikametinden dikkatli kullanılmalı.

• Pişirme ve hazırlık kademesinde inançlı besinlerin glutenli besinlerle bulaş olmamasına dikkat edilmeli.

Tedavi için Başvurulacak Merkezler:

– Üniversite Hastaneleri Endokrinoloji, Gastroentroloji ve Metabolizma anabilim kısımları

ÇÖLYAK VE GLUTEN

Glutenin besin hazırlamadaki vazifeleri :

• Hamurun kabarmasını sağlar.

• Besinlerin raf ömrünü uzatır.

• Elde edilen besin mamulünün kalitesini arttırır.

• Bu nedenle glutensiz unlarla yapılan eserler çabuk bayatlamakta biçim verilirken zorlanılmakta ve kabarması gereken birçok unlu mamulde istenen kabarma sağlanamamaktadır.

• Bu ezalar çölyak hastalarının ömür standartlarını düşürmektedir

Glutenin yerini alabilecek eserler:

• Pirinç

• Mısır

• Nohut

• Sorghum (darı)

• Greçka (kara buğday)

• Amaranth

• Quinoa

• Teff

Çölyak hastalığında tüketilen özel glutensiz besin eserleri:

• Glutensiz un

• Glutensiz makarna

• Glutensiz şehriye

• Glutensiz çikolata

• Glutensiz kek, kraker

• Glutensiz irmik

• Glutensiz güllaç

• Glutensiz bisküvi

• Glutensiz tarhana.

ÇÖLYAKLA ÇABA KAPSAMINDA YAPILACAK ÇALIŞMALAR

• Çölyak hastalığı ile ilgili olarak Sıhhat Bakanlığından alınan yazı ve eklerinin incelenmesi sonucu aşağıdaki açıklamaların yapılmasına gereksinim duyulmuştur. Çölyak hastalığı, genetik olarak yatkın bireylerde buğday, arpa, çavdar, yulaf üzere tahıl ve tahıl eserlerinde bulunan “gluten” proteinine karşı hassaslık sonucu gelişen ince bağırsak hastalığıdır.

• Bu hastalığın teşhis usullerinin gelişmesi ve farkındalığın artması ile teşhis alan hasta sayısı çoğalmıştır. Çölyak hastalığının şu anda kanıtlanmış tek tedavisi ömür uzunluğu tam glutensiz diyet uygulamasıdır. Glutensiz diyette buğday, arpa ve çavdar içeren besinler tüketilmemelidir.

• Glutensiz diyet ile yakınmaların kısa müddette kaybolacağı, bağırsakların olağana döneceği, hastalığın tanısı alınmazsa yahut diyete ahenk iyi olmazsa, çocuklarda başta büyüme ve gelişme geriliği olmak üzere; anemi, vitamin yetersizlikleri, diş çürükleri, troit hastalıkları, kemik erimesi, diyabet ve kanser üzere birçok kronik hastalığa yakalanma riski artabileceği, çölyak hastalığı tanısı alan bireylerin glutensiz beslenmeye uymaları halinde, sağlıklı büyüme ve gelişmenin sağlanmasında, yetişkin çağında oluşabilecek sorunların önlenmesinde ve okul muvaffakiyetinin artmasında tesirliği olduğu bildirilmektedir.

• Buna nazaran;

• 1.9 Mayıs Dünya Çölyak Günün’ün bulunduğu hafta içerisinde resmi ve özel okul/kurumlarda, okul/kurum idareleri tarafından; Ek-1 ve Ek-2’de yer alan bilgilerden yararlanılarak öğrenci, öğretmen, veli, yemekhane-kantin işletmecisi/çalışanı ve başka okul çalışanlarına yönelik farkındalık eğitimlerinin yapılmasının sağlanması,

• 2. Öğretmenlerin; uzun süren ve düzelmeyen ishal, tekrarlayıcı ve daima karın ağrısı, karında şişlik, iştahsızlık, uzunluk kısalığı, ergenlikte gecikme, kusma, kabızlık, kemik erimesi ve kansızlık üzere bulguları fark etmesi halinde öğrencinin çölyak hastası olabileceği konusunda aileyi uyarması,

• 3. Çölyaklı öğrencinin müsaadesi alınarak hastalığı ile ilgili öbür öğrencilerin ilgilendirilmesi ve öğrenciye besin ikramında ısrarcı olmamalarının sağlanması,

• 4. Okul/kurumdaki kutlama, sınıf içi ve sınıf dışı etkinliklerde besin ikramı yapılacaksa çölyaklı öğrenci velisinin kesinlikle bilgilendirilmesi ve glutensiz besinlerin sağlanması için gerekli tedbirlerin alınması,

• 5. Çölyak hastalığının şu anda kanıtlanmış tek tedavisi ömür uzunluğu tam glutensiz diyettir. Bu nedenle; Çölyaklı öğrencilerin beslenmesinin sağlanabilmesi için kantinlerde, okul/kurum ve pansiyon yemekhanelerinde Ek-1, Ek-2’de yer alan bilgiler kapsamında; glutensiz eserlerin bulundurulması, glutensiz besin hizmetinin sağlanması için gerekli önlemlerin alınması,

• 6. Okul/kurum idareleri tarafından kantin ve yemekhanede çalışan çalışana hangi besinlerin gluten içerdiği ve glutensiz besin pişirme ve saklama konusunda bilgilendirme yapılması,

• 7. e-okul sisteminde öğrencinin süreğen hastalığının yer aldığı kısma çölyak tanısı konan öğrencilerin data girişinin de nizamlı olarak yapılması,

• 8. Çölyaklı öğrencilerin hayat boyunca sıhhatlerinin korunması ve kendilerini inançta hissetmeleri için okul/kurumda gerekli önlemlerin alınmasına yönelik yöneticiler, öğretmenler, veliler, kantin ve yemekhane işletmecisi/çalışanlarının yakın iş birliğinde olmasının sağlanması gerekmektedir.

Haberler.com