Çin’in Uygur Türklerine sistematik olarak uyguladığı baskı her geçen gün artıyor. Son olarak modellik yapan Uygur Türkü Merdan Ghappar gözaltına alınıp günlerce azap edildiği ortaya çıktı. Gencin telefonuyla çektiği manzaralarda üzerindeki kirli giysileri, şişmiş ayak bileklerini ve sol bileğini bir demir karyolaya bağlayan kelepçe görüldü. Odada hiçbir eşyanın olmaması ise azap odalarını anımsattı.
ÇİN’İN UYGUR TÜRKLERİNE UYGULADIĞI İŞKENCEYİ GÖSTEREN EVRAK
Ghappar’ın akrabalarının BBC’ye ilettiği bu görüntü ve birkaç telefon bildirisi, Çin’in çok saklı ve güvenlikli gözaltı sistemini içeriden belgeleyen az dokümanlar ortasına girdi. Emniyetli kestirimlere nazaran son birkaç yıl içinde Çin Sincan Uygur Özerk Bölgesi’nde “üç kötülük” diye tanımladığı “ayrılıkçılık, terör ve aşırılık” ile gayret gerekçesiyle bir milyonu aşkın Uygur ve başka etnik azınlıklardan vatandaşını bölgede sıkı güvenlik tedbirlerinin alındığı kamplara koydu. Çin bu kampların varlığını reddetmiyor fakat bunların aşırılıklara karşı eğitim verilen istekli okullar olduğunu ileri sürüyor.
ÇİN, KAMPLARIN KAPANDIĞINI SÖYLÜYOR
Çin idaresi bu kampların birçoklarının kapandığında ısrar ediyordu. Ghappar’dan gelen iletiler hem bu kampların hala var olduğuna hem de çok sayıda insanın buralarda haklarında muhakkak bir suçlama bile olmadan belgisiz mühletlerle tutulduğuna işaret ediyor. Çin Dışişleri Bakanlığı ve Sincan idaresi ise mevzuyla ilgili sorularını yanıtlamadı.
NASIL KAYBOLDU?
Merdan Ghappar, 2009 yılında, çağdaşı bir çok Uygur üzere fırsatların daha varlıklı olduğu Çin’in daha güçlü batı kentlerine gitmek üzere Sincan’dan ayrıldı. Sincan Sanat Akademisi’nde dans eğitimi almıştı ve evvel dansçı olarak iş buldu. Birkaç yıl sonra da güneydeki Foşan kentinde modellik yapmaya başladı. Arkadaşları o sırada Ghappar’ın günde 1300 dolar üzere Çin ölçülerine nazaran inanılmaz paralar kazanmaya başladığını anlatıyor.
Başlangıçta Ghappar’ın hikayesi Devlet Lideri Şi Jinping idaresindeki Çin’in dinamik, gelişen iktisadının başarısı için çekilmiş bir reklam sinemasına husus olabilirdi. Art planda ise akrabalarına nazaran, Uygurlara karşı beslenen genel önyargılar ve kuşkular nedeniyle ona Uygur kimliğini öne çıkarmaması telkin ediliyordu. Geniş bir daire alacak kadar para kazanıyordu fakat mülk edinme hakkı olmadığı için bunu Han Çinlisi bir arkadaşının üzerine kaydettirmişti.
UYUŞTURUCU HUSUS SATTIĞI ARGÜMAN EDİLDİ
2013 ve 2014’de Pekin ve Kunming kentlerinde sivilleri hedefleyen ve Uygur ayrılıkçıların sorumlu tutulduğu iki taarruzdan sonra Çin’in Uygurlara yönelik tavrı daha da sertleşti. Sincan’ın dört bir yanında cezaevleri ve nezaret kamplarının kurulmasına ise 2018 yılında başlandı. O yıl güneydeki Foşan’da yaşamayı sürdüren Ghappar esrar satmak suçlamasıyla 16 ay mahpusa mahkum edildi. Suçlamalar gerçek de olsa, arkadaşlarının söylediği üzere düzmece de olsa, Çin’de duruşmaya çıkarılanların yüzde 99’unun tutuklandığını gösteriyor.
2019 yılında tahliye oldu ama özgürlüğü uzun sürmedi. Bir aydan az bir mühlet sonra polis yine kapısını çalarak rutin bir kayıt süreci için Sincan’a dönmesi gerektiğini bildirdi. BBC’nin eline geçen dokümanlar, Ghappar’ın öteki bir şeyle suçlanmadığını, kendisine yalnızca Sincan’da bir kaç gün “eğitim görmesi” gerekebileceğinin bildirildiğini gösteriyor. Bu yılın başlarında, 15 Ocak günü iki polisle birlikte Foşan’dan Şincan’da memleketi Kuça kentine götürülen Ghappar’a ailesi ve arkadaşlarının havaalanında kalın giysiler ve cep telefonunu iletmesine müsaade verildi.
BILDIRI NASIL GELDİ?
Bu periyotta Çin’in öteki yerlerinde ya da yurt dışında yaşayan Uygurların memleketlerine dönmeye zorlandıklarına dair bilgiler vardı ve ailesi Ghappar’ın eğitim kampları denilen gözaltı merkezlerinde kayıplara karışmasından korkuyordu. Lakin bir ayı biraz aşkın bir müddet sonra fevkalâde bir şey oldu. Ghappar bir formda telefonuna ulaşmayı başarmış ve dış dünyaya ileti iletmişti.
Merdan Ghappar Çin toplumsal medya uygulaması WeChat üzerinden yolladığı yazılı bildirilerde, evvel Kuça Emniyet Müdürlüğü’nde tutulduğunu anlatıyordu:
“50 metrekare civarında bir odada 50-60 kişinin tutulduğunu gördüm. Erkekler sağda bayanlar solda duruyordu. Herkes ‘dörtlü giysi’ tabir edilen, başa geçirilen siyah bir çuval, ellerde, ayaklarda kelepçe ve bu son ikisini birbirine bağlayan bir zincirle tutuluyordu. Ghappar da tıpkı formda zincirlenerek oburlarının yanına kondu. Yatacak ve uyuyabilecek kadar yer yoktu. Başımdaki çuvalı çıkarıp polise kelepçelerin çok sıkı olduğunu bileklerimi acıttığını söyledim. Bana ‘Bir daha başındakini çıkarırsan seni öldürene kadar döverim’ dedi. Ondan sonra konuşmaya yürek edemedim.”
“BURADA ÖLMEK İSTEMİYORUM”
Ghappar WeChat’e yolladığı bildirilerde, poliste tutulduğu mühlet içinde sorgu odalarından daima çığlıklar geldiğini de yazdı. 22 Ocak’ta Çin’de koronavirüs krizinin iyice tırmandığı bir sırada salgın haber
Ghappar, bunun üzerine tekrar “dörtlü giysiler” ile üst kattaki öteki bir odaya konduğunu, geceleri camları açık bırakılan bu hücrede soğuktan uyuyamadığını ve sorgu odalarından gelen çığlıkları daha yakından duyduğunu anlatıyor. Birkaç gün sonra gözaltındakiler minibüslere doldurularak bilinmeyen bir yere götürüldü. Ghappar, soğuk algınlığı olduğundan başkalarından ayrı tutulduğunu ve görüntüsünü çektiği “salgın denetim merkezi” diye tanımladığı yere götürüldüğünü, burada yatağa kelepçelenmiş olarak tutulduğunu anlatıyor.
“Her tarafım bitlenmişti. Kaşınıyordum. Burada şartlar Emniyet Müdürlüğü’ndekinden daha iyi. Tek başıma tutuluyorum. Lakin başımda iki kişi bekliyor” yazan Ghappar, tedbirlerin gevşetilmesinden yararlanarak dışarıyla temas kurmayı başardığını söylüyor. Nakledildiği yerde bir kısmına ulaşabildiği ferdî eşyaları ortasındaki telefonun farkedilmediğini ve bu yolla ileti gönderebildiğini yazıyor.
Gözaltına alınışından 18 gün sonra dış dünya ile bağlantı kuran Ghappa birkaç gün boyunca WeChat üzerinden yaşadıklarını anlatmayı sürdürüyor. Sonra bildiriler kesiliyor. O günden bu yana Ghappar’dan haber alınamıyor. Yetkililer ailesine Ghappar’ın nerede olduğu ve hangi münasebetle gözaltında tutulduğuna dair bilgi vermiyor.
ILETILER GERÇEK Mİ?
WeChat üzerinden gönderilen yazılı hakikaten Ghappar tarafından yazılıp yazılmadığını bağımsız kaynaklardan doğrulamak imkansız. Ancak uzmanlar Ghappar’ın görüntü kaydının gerçek üzere göründüğünü söylüyorlar. Bu kanıya varmalarının bir sebebi imgelerin art planında, hoparlörlerden duyulan propaganda iletileri.
Ghappar’ın hücresinin penceresinden gerçek “Sincan hiçbir vakit Doğu Türkistan olmadı. İçeride ve dışarıda ayrılıkçı güçler bu coğrafik terimi siyasallaştırdılar ve Türki lisanları konuşan ve İslama inananları birleşmeye çağırdılar” formunda bir anons duyuluyor. Başka yandan Ghappar’ın yazılı iletilerini tahlil eden Georgetown Üniversitesi’nden Çin’in Sincan siyasetleri uzmanı profesör James Millward, bu satırlarda verilen bilgilerin, dokümanlara dayanan başka olaylardaki anlatımlarla uyumlu olduğunu söylüyor.
Profesör Millward, polis gözaltısıyla ilgili, çok hoş bir Çince ile yapılan anlatımların canlılığı ile bu iletilerin ender bir kaynak olduğu kanısında. Bir diğer Çin uzmanı Dr Adrian Zenz ise, görüntünün Çin’in kampların birçoklarının kapatıldığı argümanını yalanladığını düşünüyor.
Bildiri ve görüntülerin otantikliğini desteklediği düşünülen bir de fotoğraf var. Ghappar’ın salgın denetim merkezi tuvaletlerinde yere düşmüş olarak bulduğunu söylediği bir evrakın fotoğrafı bu. Çocuk yaşta Uygurları kusurlarını kabul edip istekli olarak teslim olmaya çağıran Çince dokümanda, Ghappar’ın gözaltında olduğu bir tarihte Aksu bölgesi Komünist Parti sekreterinin yaptığı bir konuşmaya atıf yapılıyor.
“NEFES ALAMIYORUZ”
Ghappar’ın ailesi ondan 5 aydır haber alamıyor ve ondan gelen 4 dakika 38 saniyelik görüntü klibini BBC’ye iletmelerinin, onun daha fazla cezalandırılmasına yol açabileceğini biliyorlar. Lakin bunun hem onun davasına hem de Uygurların karşı karşıya olduğu sıkıntılara dikkat çekmek için son umutları olduğunu söylüyorlar. Ghappar’ın şu anda Hollanda’da yaşayan amcası Abdülhakim Ghappar, görüntünün ABD’de George Floyd’un beyaz bir polis tarafından gözaltına alırken öldürülüşü imgeleri üzere dünya kamuoyunu sarsıcı bir tesir yaratmasını umuyor. “Bütün bir Uygur halkı George Floyd üzere şu anda. Nefes alamıyoruz” diyor.
Haberler.com
