verdiği özel röportajda, dünyada artık gen aşısı bölümünün “resmen” başladığını söyleyerek, Amerikan Besin ve İlaç Dairesi FDA’in de 10 Aralık’ta BioNTech-Pfizer aşısının kullanım onayı için toplanacağını ve dünya tarihinde birinci sefer bir gen aşısının, RNA aşısının kullanıma gireceğini belirtti.
“20 YILDAN FAZLADIR ÜZERİNDE ÇALIŞILAN BİR TEKNOLOJİ”
Prof. Dr. Özpolat, şu an yaklaşık 58 tane aşı adayının insanlarda Faz 1-2 ve Faz 3 basamaklarında denendiğini söyleyerek, “Bunların da yaklaşık 14 tanesi gen aşısı. 7’si DNA, 7’si RNA aşısı olarak çalışılıyor. Şu anda en önde giden mRNA aşısı kullanan firmalardan BioNTech/ Pfizer ve Moderna’nın geliştirdiği aşılar da mRNA teknolojisine dayanıyor. Gen aşılarının kullanılması yeni bir problem değil aslında. Benim için de bilhassa ferdî bir memnunluk kaynağı. Zira bundan yaklaşık 21 yıl evvel, 1999 yılında immünoloji doktora tezim de bu aşılar üzerineydi. Biz, midede ülsere neden olan Helicobakter Pylori ve göğüs kanserinin bir alt tipi olan HER 2 müspet göğüs kanserine karşı RNA aşıları geliştirerek bunların konsept olarak kullanılabileceğini göstermiştik” dedi.
“GEN AŞILARINI BU SALGINDA ÖNE GEÇİREN AVANTAJLARI OLDU”
Şu an klinik denemelerde olan aşılardan üçte birinin gen aşıları olduğuna işaret eden Prof. Dr. Özpolat, koronavirüs salgınında neden gen aşılarının öne geçtiğini ise şu halde açıkladı: “Bunların birtakım avantajları var. En önde gelen avantaj, çok daha çabuk geliştirilebilmesi. Örneğin koronavirüsün genetik kodunun yayınlanmasından 48 gün sonra, Moderna şirketi aşıyı geliştirmeye başladığını ilan etmişti. Öteki bir avantajı da bu aşıların çok büyük ölçülerde üretilebilmesi. Örneğin BioNTech/Pfizer, 2020’nin sonuna kadar 100 milyon doz üretileceğini beyan etmişti. 2021’in sonunda da yaklaşık 1.2 milyar doz, yani 600 milyon insanı aşılayabilecek kadar aşı üretebileceğini söyledi.”
BİRİNCİ ONAY ALAN AŞININ GERİSİNDEKİ DEĞİŞİK AYRINTI
RNA teknolojisindeki bu gelişmelerin bilim dünyasının bu bahisteki biriken muvaffakiyetleri ile olduğuna işaret eden Prof. Dr. Özpolat, bu muvaffakiyetin gerisindeki en değerli isimlerden birinin ise hala BioNTech’de RNA İlaçları Kısmı’nda Kıdemli Lider Yardımcısı olarak çalışan Kıdemli Macar asıllı bilim insanı ve Biyokimya Uzmanı Dr. Katalin Karikó olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Özpolat, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“2005 yılında Philedelphia Üniversitesi’nde Dr. Karikó ve Dr. (Drew) Weissman ortak yayınlarında mRNA’ların sentetik formüllerini ürettiler ve bunların patentini aldılar. mRNA’lar son derece dayanıksız moleküller, kanda ya da hücre içerisinde çok çabuk degrade olup olup ortadan kalkabiliyorlar. Dr. Karikó’nun geliştirdiği bu teknoloji, BioNTech firması tarafından da lisanslandı ve Karikó şu anda zati BioNTech’de bu aşıların geliştirilmesi konusunda çalışıyor. Bu teknoloji aşılarının daha çabuk kullanılabilir hale gelmesini ve en kıymetli sorunların ortadan kalkmasını sağladı. Daha sonra da 2010 yıllarında, RNA’nın nanopartiküllerin içerisine konup (bu nanopartiküller de ekseriyetle lipit ve yağ molekülleri oluyor), insan hücresine taşınabilir olması sağlandı. Böylelikle mRNA ve DNA aşılarının da önün açıldı.”
“MAKİNELERDE ÜRETİLEN SENTETİK RNA ENJEKTE EDİLİYOR”
mRNA aşılarının kas içerisine enjekte edildikten sonraki sistemlerini da anlatan Prof. Dr. Özpolat, “Aşıyla enjekte edilen bu sentetik RNA, yani makinelerde üretilmiş, virüsteki RNA’nın küçük bir kısmını kodlayan mRNA, ki bu kodladığı kısım da virüsün yüzeyindeki spike (dikensi) dediğimiz protein oluyor; insan hücresine verildiği vakit, hücre bunu proteine çeviriyor. Sentetik RNA üzerindeki kod sayesinde virüs proteini yapılmış olunuyor. Üretilen bu virüs proteini, çeşitli sistemlerle hücrenin dışına çıkıyor ve bağışıklık sistemi bu yabancı proteini tanıyıp, buna karşı antikor ya da hücresel bağışıklık sağlayan T hücre karşılığı oluşturuyor. Antikor dediğimiz yapılar da çatal formunda, Y harfi üzere olan proteinlerdir. Bunlar kanda ya da dokularda gezip virüsü bulduğu vakit buna bağlanan ‘drone’ üzere düşünebileceğiniz moleküller. Bağışıklık sistemi bu sentetik RNA tarafından kodlanan ve oluşturulan virüsün diken proteinine karşı hassaslık kazandığı için, gerçek virüsle karşılaştığı vakit, çabucak bu antikorlar ve hücreler bu bölgede virüsü etkisiz hale getirebiliyor. Münasebetiyle virüsün hücre içerisine girmesini ve orada çoğalmasını önlemiş oluyor bu aşılar” dedi.
“TEDAVİ EDİCİ ÖZELLİĞİ VAR MI ŞİMDİ BİLİNMİYOR”
Aşıların şimdi tedavi edici özelliklerinin olup olmadığının bilinmedğini söyleyen Prof. Dr. Özpolat, “Bu aşılar şimdilik daha çok esirgeyici özellikleriyle ön plana çıktı. Tedavi edici özellikleri var mı, şimdi buna dair bir bilgi yok. Yani Kovid hastalarına aşılama yapıldığı vakit tedavi edici özelliği olacak mı bu şimdi bilinmiyor. Bunu da vakit içerisinde görmüş olacağız.” diye konuştu.
Klasik prosedürlerle geliştirilen aşılara da dikkat çeken Prof. Dr. Özpolat, Türkiye’nin de alacağını duyurduğu Çinli Sinovac firmasının geliştirdiği inaktif virüs aşısına da değinerek “Bunlardan birisi bu olan Sinovac firmasının aşısı, virüsün çoğaltılıp, etkisiz hale getirilmesi ve (ölü virüs aşısı olarak) insanlara verilmesi sonucu çalışıyor. Oxford ve Astra Zeneca’nınn geliştirdiği aşı da bir manada genetik mühendisliğin bir sonucu. Bu aşıda Koronavirüs’ün kendisi kullanılmıyor. Beşerde teneffüs yollarında hafif bir enfeksiyonlara sebep olan ‘adenovirüsün’ içini boşaltıp, koronavirüs genetik malzemesi konuyor. Bu biçimde genetik mühendislikle tekrar bir inaktif virüs aşısı ortaya çıkıyor. Bu aşının Faz 3 çalışmaları kısmen tamamlandı. Yüzde 60 ila 90 ortasında koruyuculuk sağladığı açıklandı. Ama şirket, FDA’den de onay alabilmek için daha Faz 3’ü genişletmeye karar verdi. BioNTech aşısı yaklaşık 44 bin şahısta denendi, yüzde 90-95 koruyuculuk açıklandı. Moderna 30 bin şahısta denedi, yüzde 94-95 koruyuculuk açıklandı. Moderna da FDA’e başvurmaya hazırlanıyor. Onaylanırsa birinci etapta iki mRNA aşısı kullanıma girmiş olacak ve tıp tarihinde yeni bir periyoda girilecek.”
“UZUN VADELİ YAN TESİRLERİ ŞİMDİ BİLİNMİYOR”
En çok merak edilen hususların aşıların yan tesir sıkıntısı olduğunu belirten Prof. Dr. Özpolat, şimdiye dek yapılan Faz çalışmalarında çok büyük bir yan tesire rastlanmasa da uzun vadede nasıl bir tesirin görüleceğinin şimdi bilinmediğini söyledi. Prof. Dr. Özpolat, on binlerce istekli üzerinde yapılan denemelerin, bu manada da büyük bir probleme işaret etmediğini belirterek kelamlarını şöyle tamamladı:
“mRNA aşıları açısından konuşacak olursak, Moderna 30 bin, BioNTech7 Pfizer 44 bin şahısta denedi. Yaklaşık 75 bin kişinin sonuçlarına nazaran çok önemli bir yan tesiri yok. Uzun devirde yan tesirleri olabilir mi, bilmiyoruz. Milyonlarca beşerde kullanılması ile bu da ortaya çıkacak. Değişik genlere sahip insanlarda farklı tesirler görülebilir mi, bunların da çok en az seviyede olacağı varsayım ediliyor. Bu manada önemli bir yan tesir beklemiyoruz açıkçası. İnaktif virüs aşısı olan Çin’in geliştirdiği aşının – 70-80 derecelerde soğuk zincir gerektirmemesi büyük bir avantaj fakat da bu aşıdaki en kıymetli zorluk, çok kısa bir vakitte virüsü çoğaltmak; etkisiz hale getirmek, (ileride büyük sıkıntılar yaşanmaması adına) çok önemli kalite denetimi gerektiren bir süreç. Bu süreçler gerçekleştirildiği taktirde bu aşılar da problemsiz olarak inançla kullanılabilir.”
90’LARDA FON BULAMAYAN KEŞİF, ARTIK DÜNYAYI SALGINDAN KURTARACAK
Şu anda BioNTech’de RNA İlaçları Kısmı’nda Kıdemli Lider Yardımcısı olarak çalışan Dr. Katalin Karikó, Nobel’in en güçlü adaylarından biri olarak görülüyor. Dr. Karikó’nun salgında dünyanın yazgısını değiştirecek araştırması, eşi ve 2 yaşındaki kızıyla, otomobilini satıp parasını kızının oyuncak ayısının içinde saklayarak 1985’te Macaristan’dan ABD’ye akademik meslek yapmak için gitmesiyle başladı.1989’da Pennsylvania Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne giren Karikó, 90’lı yıllarda, hala tedavisi bulunamayan kistik fibrosiz ile felç tedavisinde sentetik RNA teknolojisini kullanmak istiyordu. 1998’de o vakitler Amerikan Ulusal Sıhhat Enstitüsü NIH’de, HIV üzerine çalışmalar yürüten Dr. Drew Weissman ile tanıştı. Ona RNA’yı sentetik olarak üretebileceğini (mRNA) ve kimi hastalıkların tedavisinde kullanılabileceğini söyledi. Birlikte çalışmaya başladılar. İkili, mRNA verdikleri farelerin çok inflamasyon nedeniyle ölmesi üzerine RNA’yı lipid nanopartikül içinde enjekte etmeyi keşfettiler ve patentini alarak makalelerini yayınladılar. Sonraki yıl mRNA ilaçları geliştirmek için bir şirket kurdular fakat kâfi fon bulamadılar, klinik deneylere geçemediler. Üniversite, Karikó ve Weissman’ın patentlerinin özel lisansını CellScript isimli üçüncü bir firmaya sattı. Karikó, araştırmalarına fon bulamayınca üniversitedeki tam vakitli takımından ayrılıp 2013’de BioNTech’de işe başladı. Bu ortada, iki bilim beşerinin çığır açan makalesini okuyan Kanadalı bir kök hücre biyoloğu olan Derrick Rossi, güçlü finansörler bularak 2010’da Massachusetts’te Moderna’yı kurdu. Karikó’ya da iş teklifinde bulundu lakin Macar bilim insanı BioNTech’de kalmaya karar verdi. Karikó, BioNTech’in RNA İlaçları Kısmı’nda Kıdemli Lider Yardımcısı ve RNA protein replasman tedavileri üzerinde çalışıyor. Tıpkı vakitte Pennsylvania Üniversitesi’nde yardımcı doçentliğine de devame diyor. Weissman ise grip, herpes ve HIV’e karşı RNA aşıları üzerinde çalışmaya devam ediyor.
– Karabulut
Kaynak: Demirören Haber Ajansı / Hasret YURTÇU KARABULUT
Haberler.com
